Վարդգես Պետրոսյան - Հայկական էսքիզներ

• Երբ լաց է լինում քարը, մամուռ է գոյանում, իսկ մարդու լացից՝ ամայություն, որը ոչինչ չի լցնի այլևս:

• Զգում եմ, որ շատ ենք սենտիմենտալ մենք՝ հայերս, բոլոր թռչունների, ծառերի մեջ անգամ իմաստ ենք դնում, ուզում ենք թռչուններին անգամ հասկանալ, երբ իրար չենք հասկանում, Ուզում ենք այն, ինչը անհնար է, հետո սկսում ողբալ, որ անհնար է անհնարինը:

• – Ամերիկա՞ եք մեկնում,-հարցրի:
  -Թուրքիա:
  -Ե՞րբ:
  -Առավոտ կանուխ:
  -Շրջելու՞ եք գնում, թե՞ ազգական ունեք,- հարցրի:
  -Մշտապես…
  -Մշտապե՞ս…
  -Այո, կբավե, երկու տարի ապրեցանք ձեր երկրում, կըշտացանք...
     Կշտացա՞նք: Այսինքն, hայրենիքից կշտացանք, Երևանից, Մասիսից, Ծիծեռնակաբերդից: Կշտացանք. կարեծես թե հայրենիքը խորոված է, գարեջուր կամ երգ, որ լսում ես հազար անգամ:
     Ես չասեցի ոչինչ նրան, չփորձեցի ոչինչ բացատրել: Ես պատկերացրի, որ մեկ-երկու շաբաթ հետո այդ մարդը Ստամբուլի որևէ հայկական եկեղեցում կիսախուփ աչքերով կնայի խաչված Քրիստոսին, կմրմնջա Կոմիտասի «Տեր ողորմիան», և Կոմիտասը հանկարծ կլսի ու նորից կխելագարվի: Նորից, արդեն քանիերո՞րդ անգամ...

• Պատմությունը  գրատախտակ չէ, որ դուրդ չեկած նախադասությունը ջնջես:

• Աշխարհում ոչ մի բան առաջին անգամ չեն ասել: Մարդիկ պարզապես առաջին անգամ լսում են:

• Մարդիկ դադարեցին զարմանալուց, որովհետև մեկ է, ինքը՝ վարպետը, չէր նկատի այդ զարմանքը. նա պարզապես շարունակում էր ապրել, իսկ ապրել նրա համար նշանակում էր հարկավոր լինել ուրիշներին:

• Հյուրանոցում անցավ կյանքս, որովհետև օտար երկիրը միշտ էլ հյուրանոց է՝ լավ կամ վատ, ի՞նչ նշանակություն ունի: Իսկ ապրելու համար մարդուն տուն է հարկավոր, ես ուշ հասկացա:

• Մեռնելն էլ, ախր պիտի փողով լիներ, որ երբ ուզում ես՝ առնեիր, մեռնեիր:

• Ո՞վ կպատմեր մեր մանկության կապույտ հեքիաթները, եթե տատերը չլինեին: Ո՞վ մեզ կտար բարության առաջին դասերը, ո՞վ կբռներ մեր ականջները քաշող մայրական ձեռքերը, եթե տատերը չլինեին…

• Նրանք գնացին, ակումբի պատերի մեջ թողնելով մի քիչ ծիծաղ, մի քիչ ուրախություն, իրենց հետ տուն տանելով հին վիշտը, հոգսը, տխրությունը: Դժվար էր այդ ամենը ակումբում թողնելը: Երևի պատերն էին բարակ, բայց երևի ավելի հաստ պատեր չկան աշխարհում:

• Տխուր հեքիաթներ չեն լինում: Հեքիաթները հորինում են մարդիկ՝ կյանքի տխրությունը ցրելու համար:

• Քաղաքը մեռել է, գերեզմանատունը ապրում է: Կուզեի հակառակը լիներ, քաղաքը ապրեր, մեռներ՝ գերեզմանոցը:

• Հիշելու ընդունակությունը մեզ տրված է նաև մոռանալու համար:

• Ո՞վ է հնարել, թե կարելի է ուրիշի վիշտը կիսել, ծիծաղելի է, կարելի է գուցե ուրախությունը կամ գտած փողը կիսել, բայց վի՞շտը… վիշտը մարդու միակ սեփականությունն է մնում այս երերուն հողի վրա:

• Մերը խենթ քաջությունն է, բանավոր հայրենասիրությունը:

• Ինչ նման են մարդիկ վշտի պահերին:

• Չի կարելի շատ մոտիկից նայել հարազատ մարդու վերքը…

• Եվ Արտավազդը՝ արքայորդին, ասաց դառնորեն ու հարցական. «Մինչ դու գնացիր և երկիրն էլ քեզ հետ ես տանում, ես այս ավերակների վրա ինչպե՞ս պիտի թագավորեմ…»
  …Եվ լսվեց մեռած արքան անիծեց. «Թող որսի գնաս… ու փակվես Արարատի մութ այրերից մեկում և թող երբեք չտեսնես լույսն  արեգական»: Եվ խելահեղ ամբոխը միացրեց իր անեծքն արքայի անեծքին, որովհետև Արտավազդը խորհում էր նաև ա՛յդ ամբոխի համար, իսկ ամբոխը հաճախ ավելի  երկրպագում է… իրեն ստորացնողներին: Ամբոխը նման է գորգի, որի գույները բացվում են, պայծառանում են… տրորվելուց:  Եվ մտածում-մտածում եմ տարաբախտ  արքայորդու  մասին, որ ուզում էր թագավորել ոչ թե գերեզմանների, այլ մարդկանց վրա, եր երևի առաջինն էր մեր պատմության առասպելի մեջ, որ մերծեց զգայական ցնորքը հանուն առողջ ու կենդանի երկրի: Խենթ, ինչի՞դ էր պետք: Հորդ՝ Արտաշեսի նման կկառավարեիր երկիրը, կտրորեիր ամբոխ-գորգը, քո մահով կտանեիր քեզ հետ հորդ թողած մյուս կեսը և անպայման կենդանի կմնար գոնե մեկ կիսակույր, կիսախև մի գուսան, որ անպայման կենդանի կմնար, որ կպատմեր, թե ինչ մեծագործ արքա էիր դու, և ինչպես էր սիրում քեզ ժողովուրդը: Իսկ դրա փոխարեն դու որոշեցիր մտածել երկրիդ մասին… և ահա վաստակածդ՝ երկու հազար տարի է դարբինները զարկում են, ամրացնում քո շղթաները և, երևի, դեռ երկար կզարկեն:

• Ամեն մարդու համար աշխարհը՝ աշխարհի ի՛ր տեսած մասն է:

• Ստվերի ապրելու համար էլ տուն է հարկավոր:

• Ճանապարհը նման չէ հույսի,  ճանապարհը վերջանում է:

• Հայաստանի Հանրապետության տարածությունը իբրև գերեզմանատուն բավական ընդարձակ է, բայց անհնար է ապրելու համար:

• Տառապանքից չէ, որ քարանում են մարդիկ, այլ արցունքները «տնտեսելուց»:

• Ա՜խ, այդ անգրագետ «հայրենասերները»:
  Սեփական ջերմոցում «հայրենասիրության» թղթե ծաղիկներ արտադրող և այդ «ծաղիկները» բուրումնավետ մեխակների տակ վաճառող «ոգու այդ առևտրականները»...
  Անգրագետ եմ, բայց հայրենասեր եմ...
  Պղծում եմ հազարամյա քարերը, բայց հայրենասեր եմ...
  Միշտ չէ, որ ազնիվ եմ, բայց հայրենասեր եմ...
  Փախչում եմ իմ պապերի հողից, բայց հայրենասեր եմ...  
  Բավական է: Բավական է հայրենասիրությունը վաճառել իբրև իջեցված գնով ապրանք, զարդարել նվիրական բառերի զանգուլակներով, «սրտառուչ» բաժակաճառեր ասել... Իսկ ոմանք էլ հայրենասիրությունը ծածանում են գլխից վեր, իբրև դրոշակ, որ դրանով կարողանան ճանապարհ հարթեն իրենց համար...

• - Արտասահմանի հայը նման է սառույցի կույտի: Ամերիկա մեկնողները՝ հինգ  կիլո, Եվրոպա գտնվողները՝ տասնհինգ կիլո, իսկ Բեյրութ գուցե հիսուն կիլո, բայց բոլորն ալ դատապարտված են, ի վերջո, հալելու…
  - Ինքնիրեն չհալվեց: Ո՞վ կմտածեր, թե Բեյրութը…. Եվ ավելանում է Ամերիկայի հինգ կիլոն:
  - Քանի տարի հայի արյունը կհոսի ամերիկյան գաղութի երակներով… Բուն ամերիկահայերի ո՞ր տոկոսն է հիմա իրեն հայ զգում:
  - Չնչին, ցավոք չնչին տոկոսը:
  - Իսկ ընդամենը ՝ երրորդ, չորրորդ սերունդն է, չէ՞…

• Տարիքից չեն ծերանում, այլ երազներից հոգնելուց:

• Իր մի մասով մարդը միշտ պիտի ապրի հեքիաթի մեջ:

• «Ուզում եմ» բայը սահմաններ չունի: Եթե մի ավտոմեքենա ունենաս, հետո կուզես՝ երկուսը, հետո երեքը, ինչ-որ մի թիվ արդեն չես կարող ունենալ և դժբախտ կզգաս, վերջ:

• – Քեզ սիրել է պետք:
  - Այդ խմիչքն էլ անծանոթ չէ. սիրահարվել եմ և ոչ մեկ անգամ: Հաշվե՞մ քանի....
  - Ես սիրել ասեցի: Սիրահարվել՝ նշանակում է պահանջել, ստանալ մյուսից: Իսկ սիրել նշանակում է տալ: Քեզ այդ զգացմունքն անծանոթ է, ափսոս...

• Բարձր երկնքում  թռչելիս, ասում են, կռունկները թույլ են տալիս, որ ծիծեռնակները հանգստանան իրենց մեջքին: Հանգստանա՞ն…Կռունկներն այդպես ծիծեռնակներին վարժեցնում են արևի մոտիկությանը, հանդիպակաց քամուն, բարձրունքի գլխապտույտին. Նրանք ծիծեռնակներին թռչել են սովորեցնում:    Թռչել սովորեցնենք իրար: Երբեմն կռունկ լինենք, երբեմն ծիծեռնակ: Ոմանք կռւունկ լինեն, ոմանք՝ ծիծեռնակ:

• Բառը քարի է նման. եթե իր տեղը չի դրվում, դիմադրում է: Բառը քարից ավել համառ է. քարը կարելի է տաշել-տաշտշել, հարմարեցնել, բառը միայն իր տեղն է ուզում: Եվ ի՜նչ բառեր են մեռնում, երբ դրվում են ոչ իրենց տեղում...     Բառը քարի է նման. բառերից էլ կարելի է տաճար կառուցել, տաճար, որտեղ կմաքրվի ու կվերանա մարդու հոգին, նաև կարելի է բառը դնել պարսատիկի մեջ և, դիպուկ լինելու դեպում, բառով մարդ սպանել:

• Այո՛, ամենաթանկ օծանելիքը լցնում են փոքր շշերի մեջ, բայց հիշեք, որ փոքր շշերի մեջ լցնում են նաև...թույնը:

• Այն մարդը, որ սխալ է թույլ տալիս և ներողություն է խնդրում, մեծ մարդ է, իսկ նա, ով ներողություն է խնդրում՝ ճիշտ լինելով… ամուսնացած է:

• Այս մեծ ու անըմբռնելի աշխարհում երևի միայն նկարները կարող են ապրել միասին, կողք կողքի: